بازارها از دیرباز نقشی کلیدی در تحولات اقتصادی، فرهنگی و حتی سیاسی شهرها در سراسر جهان اسلام داشته‌اند. بازار زنجان را طولانی‌ترین بازار ایران می‌نامند. این بازار که بر اساس اسناد تاریخی ساخت آن در سال ۱۲۰۵ قمری و در دوران آقامحمدخان قاجار آغازشده، در سال ۱۲۱۳ قمری در زمان حکومت فتحعلی‌شاه قاجار به بهره‌برداری رسید و بعدها چندین سرا، مسجد، گرمابه و… به مجموعه بازار بالا که مشتمل بر بازار قیصریه، بازار بزازها، حجت‌الاسلام، امام‌زاده و عبدالعلی‌بیک است، افزوده شد.
بازار زنجان از نظر تولید و نوع فعالیت به هشت راسته تقسیم می‌شود که عبارت‌اند از: راسته زرگرها، کفاش‌ها، بزازها، سراج‌ها و… این بازار ۱۰۰۰ باب مغازه در خود جای داده است.
بازارها عموماً شامل تیمچه‌ها، راسته‌ها و راه‌های فرعی هستند و باعث حضور متعدد اصناف و هنرهای وابسته به منطقه از جمله هنرهای بومی شده‌اند.
در حال حاضر بازار سنتی زنجان از تداخل راسته‌های متعددی تشکیل شده و هر راسته حجره‌هایی با پلان مربع دارد. اکثر مشاغلی که در حال حاضر در این بازار مشاهده می‌شوند مشاغل قدیمی و سنتی هستند از قبیل آهنگری، خراطی، تهیه، تولید صنایع‌دستی و رنگ‌آمیزی آن‌ها، چکش‌کاری دیگ‌های مسی و غیره است.
جذابیت صنایع‌دستی کشور به‌جز کارایی و زیبایی آن‌ها، این است که هرکدام از این تولیدات در خانه و به دست زنان و مردانی ساخته می‌شود که این هنر را نسل به نسل از پدران و مادران خود به یادگار گرفته‌اند. صنایع‌دستی و هنرهای سنتی بخش تفکیک‌ناپذیری از بدنه فرهنگی استان زنجان محسوب می‌شود. با توجه به این موضوع درک مفهوم ساختار رقابت شدید در بازار بسیار مهم است.
هنگامی‌که عرصه بازار درگیر رقابت بسیار نزدیک و شدید می‌شود، جلب رضایت مشتری یک مزیت به حساب می‌آید. در این میان برآوردن خواسته‌های محیطی و اجتماعی مردم و گردشگران به همان اندازه اهمیت دارد که جلب رضایت او. زنجان خاستگاه اصلی صنایع‌دستی همانند مس، چاقو، چارق، ملیله و… است، صنایعی که با برندسازی و معرفی گسترده جهانی می‌تواند ارزآوری بالایی برای کشور داشته باشد
صنایع‌دستی، حاصل روح ملت‌ها و دستاورد هنرهای آموخته از نسلی به نسل دیگر است، بنابراین، صنایع‌دستی تنها یک کالا نیست، بلکه خصوصیات فرهنگی و ویژگی‌های قومی، از طریق این کالا مبادله می‌شود و نوعی ارتباط فرهنگی در میان جامعه‌ها پدید می‌آورد. صنایع‌دستی به‌عنوان صنعتی تأثیرگذار در اشتغال‌زایی نقش مهمی در رفع چالش‌ها و همچنین توسعه اقتصادی دارد و می‌تواند در محیط‌های خانگی شهری و روستایی به کمک اقتصاد خانوار بیاید و بخش مهمی از درآمد خانواده‌ها را تأمین کند.
صنایع‌دستی با ویژگی‌هایی چون کاربر بودن و ارزش‌افزوده بسیار بالا، تأمین مواد اولیه مصرفی از منابع داخلی، نیاز به سرمایه اندک و برخورداری از ابزار کار ساده موجب افزایش تولید ناخالص ملی، افزایش درآمد سرانه، توسعه صادرات، کسب درآمد ارزی، تأمین اشتغال، تعادل‌بخشی بازار کار، جلوگیری از مهاجرت روستاییان به شهرها، ایجاد درآمد مکمل، توسعه توریسم و مبادلات فرهنگی و افزایش سطح مشارکت اقتصادی می‌شود.
بازار سنتی زنجان به دلیل داشتن سرمایه اجتماعی غنی و جو اعتماد، از وضعیت اقتصادی پایداری برخوردار است و نقش مؤثری در اقتصاد محصولات هنری به‌ویژه صنایع‌دستی و هنرهای بومی مناطق دارد. این بازار نقطه عطفی برای فروش و ارتقای اقتصاد صنایع‌دستی است.
می‌توان در عرصه صنایع‌دستی با تأکید بر حفظ اصالت و عناصر فرهنگی و کیفیت این محصولات به‌سوی بخش‌بندی بهتر بازار هدف، تبلیغات و بازاریابی، نیازسازی و افزایش تقاضا برای آن‌ها، گام برداشت. از این رو، باید به هنرهای دستی توجه ویژه‌ای داشت، تا بتوان برای افزایش آگاهی و ارائه فرهنگ، از صنایع‌دستی منطقه استفاده کرد. علاوه بر این، با تقویت بخش صنایع‌دستی می‌توان به بازارهای گردشگری موفق دست پیدا کرد.
پیشرفت در بخش صنایع‌دستی بازار زنجان می‌تواند به توسعه اقتصاد محلی کمک کند و به تولیدکننده صنایع‌دستی اجازه می‌دهد تا با گردشگران در حین ارائه صنایع‌دستی، ارتباط برقرار کند. حمایت از صنایع‌دستی و جذب فرآورده‌های کشاورزی و دام‌پروری مناطق، باعث تقویت بازار می‌شود. صنایع‌دستی زنجان ذوق هنری و خلاقیت فکری صنعتگر سازنده به نحوی تجلی یافته و همین عامل وجه تمایز اصلی این‌گونه محصولات از مصنوعات مشابه ماشینی و کارخانه‌ای است.
پس صنایع‌دستی تنها یک کالا و شیء برای مبادله و خرید و فروش نیست، بلکه خصوصیات فرهنگی و ویژگی‌های اقوام و ملل مختلف از طریق این کالای باارزش مبادله می‌شود و نوعی ارتباط را بین آن‌ها ایجاد می‌کند.
در زمان‌های قدیم کاروان‌های تجاری پس از ورود به شهر زنجان در سراهای بازار سنتی که حکم تجارت‌خانه را داشتند مستقر می‌شدند و کالاهایشان را در این سراها خالی می‌کردند در واقع می‌توان گفت این سراها محل دادوستد و توزیع کالاها در بازار سنتی بوده‌اند. عمده این سراها دارای حیاط‌های بزرگ و نما و معماری زیبایی هستند و امروزه هم این سراها در بازار زنجان کاربرد خود را حفظ کردند و همچنان نقش اساسی را در توزیع صنایع‌دستی و کالاها دارند.
در بازار زنجان عمده‌فروش‌ها بیشتر در راسته‌های تخصصی، سراها و تیمچه‌ها مستقرشده‌اند. آن‌ها به انبارهای بزرگ در نزدیکی مغازه یا حجره‌های خود نیاز دارند. برای همین منظور در سراها که فضاهای باز گسترده‌ای هستند، مستقرند و خرده‌فروش‌ها بیشتر در امتداد گذر اصلی بازار قرارگرفته‌اند و همانند یک خیابان محل خرید در شهر عمل می‌کنند. که نحوه قرارگیری و ترتیب مکان‌گیری صنوف و مشاغل مختلف در بازا، دارای نظم و ترتیب حساب شده‌ای است.
بازار زنجان تنها یک فضای تجاری و اقتصادی نیست بلکه ویژگی‌های اجتماعی و فراغتی نیز داشته به‌گونه‌ای که وجود فضاهای سرپوشیده در آن تصدیقی بر این امر است. توجه به حوزه صنایع‌دستی، به‌خصوص صنایع‌دستی که دارای چرخه تولید بومی در بازار سنتی زنجان هستند، می‌تواند نقش مهمی در زمینه اشتغال‌زایی داشته باشد، به‌گونه‌ای که رفع چالش‌های پیش‌روی توسعه صنایع‌دستی نقش تأثیرگذاری در اقتصاد و فرایند رو به رشد جامعه دارد.
تبلیغات و نمایش مناسب، بازاریابی دقیق و طراحی به‌روز محصول در عین حفظ اصالت آن در کنار سلسله اقدامات حساب‌شده دیگر در بازار سنتی و راسته‌ها، می‌تواند در توسعه صنایع‌دستی مؤثر باشد. کارگاه‌های صنایع‌دستی، جذابیت خارق‌العاده‌ای را در بازار زنجان ایجاد کرده که گزینه قبل توجهی برای جذب گردشگران است.
بدون شک یکی از افتخارات هر ملت و کشوری، صنایع بومی و دستی آن است، هنرهای سنتی، مجموعه هنرهای اصیل، بومی و مردمی هر کشور است که نمایشگر فرهنگ و تمدن اقوام بوده است. میراثفرهنگی و هنری که در طول قرون به آیندگان منتقل می‌شود، دارای ارزش معنوی زیادی است که بر پشتوانه‌های فرهنگی‌هنری گذشتگان بنا شده است.
با توجه به جایگاه صنایع‌دستی به‌عنوان دومین عامل رشد و توسعه تولید ناخالص ملی در کنار صنعت گردشگری به‌عنوان مهم‌ترین منبع رشد اقتصاد جهانی، نقش صنعتگران در این حوزه چه در سطح جهانی و چه در سطح کشور و به‌تبع آن در سطح استان، بسیار اهمیت دارد.
