یکی از موضوعات مهم دیگر در حوزه جغرافیا و برنامه ریزی شهری موضوع “شهرگرایی” است، شهرگرایی فراتر از شهرنشینی بوده و در یک شهر با شهروندانی مواجه هستیم که با حقوق شهروندی خود آشنا هستند و فرهنگ شهروندی در آن حاکم است.
یکی از موضوعات مهم در توسعه شهرهای امروزی، ضرورت توجه به مسائل حقوق شهروندی و تربیت شهروندان به معنای خاص در حوزه شهرسازی بوده که یکی از محورهای مغفول در شهر زنجان و شهرهای استان زنجان است.
به گزارش همدلی‌زنجان؛ عناصر مهم فرهنگی و حقوق شهروندی در شهر زنجان همواره مغفول بوده و متاسفانه اسناد و برنامه‌های کلان و علمی برای حرکت مستمر و تاثیرگذار در این راستا مشاهده نمی‌شود. همدلی‌زنجان؛ در سلسله مطالبی به اهمیت مفاهیم مهم شهری، عناصر تاثیرگذار بر این مفاهیم و شهرگرایی و ضرورت‌ها، الزامات و ملزومات آن خواهد پرداخت.
در این راستا با محمد‌تقی حیدری، مدرس و عضو هیئت علمی گروه جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری دانشگاه زنجان گفت‌و‌گویی انجام شد که در این نوشتار به آن خواهیم پرداخت.
همدلی‌زنجان؛ آقای دکتر مفاهیم مهم در شهر کدام هستند و چه عناصر و نیروهایی بر آن تاثیرگذارند؟
با سه مفهوم در شهر مواجه هستیم؛ شناسنامه ظرف شهر که همان شخصیت مکان و فضا است، مظروف شهر که استفاده کنندگان از فضای شهر هستند، دوم شهروندان که به عنوان کنش گران و بازیگران مکان محسوب می شوند، و نیروهایی که سرنوشت شهر و شهروند را تعیین می‌کنند. وقتی می خواهیم در خصوص شهر و شهروندان یک شهر قضاوتی داشته باشیم، باید به شرایط نیروها، شاخص ها و مفاهیم ذکر شده رجوع کنیم. این مفاهیم در واقع نیروهای پیشران در توسعه شهر محسوب می شوند و هم شهر را شکل می دهند و هم خود شکل می گیرند. این سه مولفه بهم وابسته هستند.
این نیروها دارای چهار آیتم هستند. نیروی اقتصادی؛ نیروی اجتماعی- فرهنگی، نیروی زمان(تاریخ) و حکمروایی شایسته که هر بخش دارای اهمیت زیادی است ودر ارتباط باهم کار می کنند . این نیروها در ارتباط با هم به گفتگو نشسته و هم بر انسان و هم مکان سرشت سازی می کنند. شناخت این نیروها بسیار مهم است؛ چرا که در هنگام تصمیم گیری درباره مکان – انسان باید همسو با جریان این نیروها حرکت کرد. نیروهای پیش برنده‌ای که موجب زوال و یا شکوفایی انسان و مکان و کنش بین این دو می شوند.
همدلی‌زنجان؛ در شهرسازی با مفهوم شهرگرایی و تفاوت آن به شهرنشینی مواجه هستیم، شهرگرایی چه ویژگی‌هایی دارد؟
یکی از موضوعات مهم دیگر در حوزه جغرافیا و برنامه ریزی شهری موضوع “شهرگرایی” است، شهرگرایی فراتر از شهرنشینی بوده و در یک شهر با شهروندانی مواجه هستیم که با حقوق شهروندی خود آشنا هستند و فرهنگ شهروندی در آن حاکم است. شهرگرایی دارای سه ویژگی مهم بوده که شامل دانش اخلاقی، احساس اخلاقی و عمل اخلاقی است. در شهرگرایی حق شهروندان و حقی که باید نسبت به شهر باشد باید مورد توجه قرار گیرد.
شهروندی قالب پیشرفته شهرنشینی است. اینکه شهروندان به حقوق مدنی، حقوق اجتماعی و فرهنگی و سیاسی خود آشنا باشند. حکمروایی مطلوب می تواند با شاخصه هایی همچون مشارکت جویی و مشارکت پذیری زمینه نهادینه سازی ارزش های حقوق شهروندی را فراهم سازد. به عبارتی همانگونه که شهروندان خواست مدیران شهر را محقق می کنند، مدیران نیز باید برای توسعه شهر و محلات از ظرفیت شهروندان استفاده کنند.
همدلی‌زنجان؛ شهروند در یک شهر چه ویژگی‌هایی دارد و این ویژگی در شهر زنجان تا چه میزان دیده می‌شود؟
باید بپذیریم شهروند در ترادف با شهرگرایی چهار ویژگی دارد. دل مشغولی اجتماعی، درک و فهم مدنی، مسئولیت پذیری و استقلال در عقاید و مشارکت پذیری مسئولانه از ویژگی‌های یک شهروند است. دل مشغولی اجتماعی داشته باشد یعنی نسبت به رفاه و آسایش همنوعان نگران باشد. در مقابل آن بی تفاوتی نیز وجود دارد که این موضوع بسیار خطرناک است. اگر این خصلت ها در شهروند نباشد شهر نیز دچار تخزیب خلاقانه می شود.درک و فهم مدنی داشته باشد، یعنی اینکه به حقوق فردی و اجتماعی خود پایبند باشد. عقاید مستقل داشته باشد، یعنی خود مردم به صورت مستقل نسبت به رفع مشکلات محله و نیازهای آن اقدام کنند و منتظر اقدام مسئولان نباشد. در واقع بدون وابستگی به مدیریت شهری اقدام می کنند. مشارکت پذیری مسئولانه داشتن؛ یعنی شهروندان این حس مسئولیت را داشته باشند که بدون مراجعه دیگران نسبت به مطالبه گری و طرح مسائل و مشکلات اقدام کنند. حالا باید دید با توجه به ویژگی های مذکور کدام موارد در زنجان و بازیگران این مکان وجود دارد.
تربیت شهروند و برنامه‌ریزی برای آموزش شهروندان در زنجان کم رنگ است . مکان سازی را خوب انجام می دهیم اما تربیت شهروند خلا است که این موضوع از همه خطرناک تر است. تا وقتی انسان تربیت نشده نمی توان برای توسعه شهر و داشتن شهر قابل زیست و دوست داشتنی موفقیتی داشت. وقتی حق‌خواهی در شهروندان نهادینه شد شاهد واکنش‌ها در قبال مسائل شهر و شهری خواهیم بود.
شهری که به سمت ایجاد فضاهای شهری برای تعاملات اجتماعی نرود و برای شهروندگرایی برنامه نداشته باشد، در واقع شهر نابرنامه‌ریزی است، چرا که فعالیت مدیریتی شهری نباید معطوف به برخی امور روزمره همچون جدول کشی و موارد مشابه باشد. وقتی شهروند در یک فضای شهر به تعاملات اجتماعی بپردازد نسبت به حقوق شهروندی و تعلق فضا و شهر خود احساس مسئولیت بیشتری خواهد داشت. زیبایی یک شهر یعنی زیبایی ذهن شهروندان و این محقق نمی‌شود، جز با توجه به شهروندان ساکن در شهر برای آگاهی از حقوق خود، تقویت حس مشارکت پذیری آن ها و شهروندگرایی به معنای خاص که ویژگی های آن عنوان شد.
