1. اجتماعی
  2. صدای پای خشکسالی در سرزمین زندیگان

کد خبر: 2328

صدای پای خشکسالی در سرزمین زندیگان

صدای پای خشکسالی در سرزمین زندیگان

خشکسالی در زنجان چقدر جدی است؟

 

 

 

 

 

 

ریزگردها، افت آب دریاچه ارومیه و خطر طوفان نمکی، کمبود آب، جنگ آب در آینده، افت محسوس آب های زیرزمینی، کاهش تراز آب سدها و …. کلمات پرتکرار رسانه های کشور و استان زنجان در خصوص شرایط اقلیمی ایران و منطقه بوده که متعدد در خصوص آن مطالبی نگارش شده است.

زینب زمانی-همدلی‌زنجان؛ در طی سال‌های گذشته در شهر و استانی خطر کم آبی و بروز تنش آبی به گوش می‌رسد که در گذشته‌ای نه چندان دور بارش برف در کوچه‌ و برزن شهر تا قد و کمر نوجوانان بازیگوش می‌رسید، کمی دور از انتظار و باورش بسیار دشوار است.

به نظر می رسد در سرزمین زندیگان که برف سنگین و سرمای طاقت فرسایش در استخوان نفوذ می کرد، باید تغییرات اقلیمی محسوس و بروز سیگنال هایی از خشکسالی را پذیرفت و برای مدیریت منابع آن برنامه ریزی علمی و عملیاتی داشت که در این مسیر دشوار نقش مردم زنجان بسیار حیاتی خواهد بود.

در شرایطی که مسئولان سخن از کاهش محسوس ورودی آب سدهای استان همچون سد تهم که برای آب شرب مردم زنجان کارایی دارد، سخن می گویند و افت تراز آب های زیرزمینی استان به طور متوسط سالانه ۷۷ سانتی متر در کنار افت ۱۴۰ سانتی متری دشت ابهر را باید نشانه هایی از تغییرات اقلیمی محسوس و حرکت به سمت یک خشکسالی هواشناسی در منطقه تعبیر کرد.

ازدیدگاه اقلیم شناسان خشکسالی یک پدیده طبیعی بوده که در اثر تغییرات الگوهای آب و هوایی ناشی از کاهش نزولات جوی کمتر از حد معمول خود به خود به وجود می‌آید و ادامه آن موجب عدم تعادل اکولوژیکی و هیدرولوژیکی می‌شود. از طرفی چون از دیدگاه جغرافیایی تعریف خشکسالی مفهومی مکانمند بوده، شدت خشکسالی در هر محل تابعی از ضریب تغییرپذیری بارش در همان محل است. بنابراین از نظر اقلیم شناسی خشکسالی قابل تعیین است به طوری که در این روش درجه خشکسالی و ترسالی تعیین می‌شود.

 

 

از افت ۷۷ سانتی متری آب های زیرزمینی تا ۷ هزار و ۳۶۹ حلقه چاه غیرمجاز در استان

 

در یک تصویر کلان از وضعیت آبی استان که اظهارات مستند مسئولان مربوطه است، می‌توان گفت که سالانه به طور متوسط ۷۷ سانتی متر از سطح آب های زیرزمینی استان به دلیل برداشت های بی رویه کاهش می یابد و بحرانی ترین دشت استان ابهر و خرم دره است که سالانه یک متر و ۴۰ سانت با افت آب مواجه است.

۱۶ هزار و ۸۱۴ حلقه چاه در استان زنجان وجود دارد که ۷ هزار و ۳۶۹ حلقه چاه غیرمجاز بوده و بدون پروانه فعالیت دارند و حجم آب مصرفی آن ها ۳۲۰ میلیون مترمکعب برآورد شده است.

از مجموع چاه‌های مجاز نیز سالانه ۱۵۰ میلیون مترمکعب برداشت مازاد صورت می گیرد که این حجم برداشت ها موجب فشار مضاعف به آب های زیرزمینی استان و کاهش سطح آن شده است.

از هفت دشت استان پنج دشت شرایط بحرانی دارد و در راستای تقویت این دشت ها طرح هایی همچون طرح تعادل بخشی و تغذیه مصنوعی در استان انجام می شود. در مجموع ۷ هزار و ۳۶۹ حلقه چاه غیرمجاز در استان فعالیت داشتند که با پلمپ و تعطیلی ۲ هزار و ۶۰۷ حلقه از آن ها موفق به صرفه جویی ۱۵۳ میلیون مترمکعبی آب شدیم.

مخزن فعلی سد تهم ۴۷ میلیون مترمکعب بوده که ۱۴ درصد حجم آبی آن نسبت به سال گذشته کاهش یافته است. سد گلابر ۶۰ میلیون مترمکعب ججم آبی داشته که یک درصد منفی، کینه ورس ۱۶ میلیون مترمکعب حجم با سرریز آب و تالوار با ۶۵ میلیون مترمکعب حجم رشد ۲۲ درصدی را شاهد بوده است.

 

 

 

 

کاهش بارش‌ها در بهار سال جاری تا روند نزولی بارش های موثر بلندمدت در استان

مطابق آخرین آمار دریافتی میزان بارش ها در استان ۲۶۰ میلی متر گزارش شده که این میزان در مدت مشابه سال گذشته ۳۴۲ میلیمتر بوده است. در واقع میزان بارش ها از ابتدای فروردین تا ۹ خرداد نسبت به مدت مشابه شاهد کاهش ۲۴ درصدی بوده است.

در کنار این اطلاعات مسئولان، داده‌های سازمان هواشناسی کشور گویای این واقعیت است که میزان بارش و بارش موثر ایستگاه هواشناسی زنجان در بهار ۹۶ نشان می‌دهد که بارش های موثر سال جاری تجربه ۱۸ میلیمتری را در فروردین ماه داشته اما بارش های موثر در زنجان با کاهش همراه بوده و تنها یک تجربه بیش از ۱۶ میلیمتری در اواسط اردیبهشت تجربه شده و سپس تا پایان بهار روند نزولی داشته و بعد از ۱۱ خرداد تا پایان آن به صفر رسیده است.

بارش‌های موثر بلندمدت که یک شاخص مهم محسوب می‌شود با ۱۰ میلیمتر در اواخر فروردین بهترین تجربه بارشی زنجان بودهو قبل و بعد از آن روند کاهشی بارش ها محسوس بوده و روند نزولی داشته است.

درصد تغییر بارش استان زنجان در روز نخست مهرماه سال جاری تا یکم مرداد ماه در مقایسه با مدت مشابه در بلند مدت نیز نشان می دهد که بیلان منفی ۲۲.۵ درصدی تجربه شده است! این بیلان منفی استان زنجان را جزو هفت استان با بالاترین بیلان منفی بارش ها قرار داده است.

درصد تغییر بارش استان زنجان در یک مهر سال گذشته تا یک مرداد سال جاری در مقایسه با مدت مشابه در سال گذشته نیز نشان از بیلان منفی ۲۵.۲ درصدی استان زنجان دارد.

 

 

 

 

استان زنجان با ۶.۲ درجه شدیدترین اختلاف دمایی بیشینه!

اما یک تکته قابل تامل که غالبا در استان زنجان مورد غفلت واقع شده تغییرات دمایی و اختلاف دمایی فصل های مختلف استان نسبت به دوره های بلند مدت گذشته است. در یک مورد استخراج شده از سازمان هواشناسی کشور اختلاف دمای بیشینه ۳۱ تیرماه سال جاری استان زنجان نسبت به میانگین بلندمدت در تاریخ مشابه بر حسب درجه سلسیون نشان می‌دهد که استان زنجان با ۶.۲ درجه شدیدترین اختلاف دمایی بیشینه را در کشور داشته است! این اختلافات شدید دمایی می تواند یک هشدار مهم برای لمس تغییرات اقلیمی باشد که البته نیازمند تحلیل های بیشتری است.

 

 

 

استان زنجان دارای ۲۷.۵ درصد خشکسالی بسیار شدید است

اطلاعات سازمان هواشناسی کشور و مرکز خشکسالی و مدیریت بحران می‌تواند برای تحلیل و بررسی وضعیت اقلیمی استان زنجان بسیار راهگشا باشد. این مرکز درصد خشکسالی speiدوره یک ساله تا پایان شهریور ۹۶ استان زنجان را بررسی و ارائه کرده که این اطلاعات نشان می دهد استان زنجان دارای ۱۹ درصد خشکسالی خفیف، ۳۲.۲ درصد خشکسالی متوسط، ۲۱.۳ درصد خشکسالی شدید و ۲۷.۵ درصد خشکسالی بسیار شدید است. شاید کمی این اعداد دلهره آور باشد چرا که مساحتی از استان که در این دوره یک ساله در شرایط ترسالی و یا حتی نرمال باشد وجود نداشته است! این در شرایطی است که ۲۷.۵ درصد مساحت استان در خشکسالی شدید قرار گرفته است. البته فراموش نکنیم این دوره زمانی یک ساله بوده و نیازمند بررسی دوره های بلندمدت برای بررسی دقیق تر هستیم.

در بین شهرستان‌های استان شهرستان طارم با ۳۶.۲ درصد بیشترین مساحت در خطر خشکسالی بسیار شدید را تجربه کرده و بعد از آن شهرستان زنجان با ۹ درصد بوده و سایر شهرستان های استان خطر خشکسالی بسیار شدید را تجربه نکرده اند.

اما شهرستان زنجان بیش از ۸۳ درصد مساحتش در این ارزیابی مورد تهدید خکشسالی شدید قرار دارد و بعد از زنجان ایجرود با ۷۴ درصد، ماهنشان با ۷۱.۳ درصد، سلطانیه با ۵۰ درصد، خدابنده با ۴۰.۹ درصد و طارم با ۲۳.۳ درصد هستند. خرم دره و ابهر تهدید شدید و بسیار شدید ندارند.

در این دوره یک ساله میزان جمعیتی که در معرض خشکسالی قرار دارند نیز مشخص شده است. ۱۸.۴ درصد از جمعیت استان در معرض خشکسالی بسیار شدید قرار دارند، ۲۴.۲ درصد در معرض خشکسالی شدید، ۴۲.۵ درصد در معرض خشکسالی متوسط و ۱۵ درصد خشکسالی خفیف هستند. شهرستان زنجان با ۶۱.۵ درصد بیشتر تهدید را در خشکسالی بسیار تهدید دارا بوده و سپس شهرستان طارم یا یک دهم درصد قرار دارد.

 

 

 

۴.۶ درصد جمعیت استان زنجان تحت تاثیر خشکسالی شدید

درصد جمعیت تحت تاثیر خشکسالی دوره هفت ساله تا پایان شهریور ماه سال جاری که یک دوره میان مدت و بلندت مدت محسوب می شود نشان دهنده اطلاعات قابل توجهی است. در این اطلاعات مشخص می شود که در معرض خشکسالی بسیار شدید، ۴۷.۱ درصد در معرض خشکسالی شدید، ۴۷.۹ درصد در معرض حشکسالی متوسط و سه دهم درصد نیز در معرض خشکسالی خفیف قرار دارند.

در بین شهرستان های استان، شهرستان طارم با ۴۰.۴ درصد بیشترین جمعیت در معرض خشکسالی را دارد و بعد از آن شهرستان زنجان با ۲.۹ درصد در معرض خشکسالی بسیار شدید قرار دارند. اما شهرستان های زنجان با ۹۴.۳ درصد، ایجرود با ۹۲.۹ درصد، طارم با ۴۸.۵ درصد، سلطانیه ۳۴.۴ درصد، ماهنشان با ۳۱.۱ درصد و خدابنده با ۲.۷ درصد در معرض خشکسالی شدید قرار دارند و تنها ابهر و خرم دره در معرض تهدید در این بخش نیستند.

در خشکسالی متوسط خرم دره با ۱۰۰ درصد، ابهر با ۹۹.۹ درصد، ماهنشان با ۶۸.۹ درصد، سلطانیه با ۶۵.۶ درصد، طارم با ۷.۳، ایجرود با ۷.۱ و زنجان با ۲.۸ درصد به ترتیب بالاترین میزان و پایین ترین میزان را دارند.

 

 

 

درصد مساحت تحت تاثیر خشکسالی حوزه آبریز دریای خزر

 

استان زنجان در حوزه آبریز دریای خزر قرار دارد. توجه به شرایط این حوزه آب ریز می تواند برای استان زنحان نیز دارای اهمیت باشد. کل حوضه آبریز اصلی دریای خزر ۱.۴ درصد خشکسالی بسیار شدید، ۱۲.۶ درصد خشکسالی شدید، ۴۷ درصد خشکسالی متوسط، ۲۵.۸ درصد خشکسالی حفیف، ۱۲.۱ درصد نرمال، یک درصد ترسالی ضعیف را شامل و ترسالی متوسط، شدید و بسیار شدید نیز صفر است.

 

 

خشکسالی در استان واقعیت تلخی و گریزناپذیر

 

بروز خشکسالی در استان به دلیل تغییرات اقلیمی واقعیت تلخی است که باید در وهله نخست آن را پذیرفت و برای آن برنامه داشت. اینکه در استان شاهد کاهش بارش برف و باران هستیم واقعیت دیگری است که باید با آن کنار آمد و در شرایط فعلی با فناوری و واقعیت های علمی و کارشناسی موجود در استان نمی توان دخالتی در افزایش میزان بارش ها داشت.

به زبان ساده میزان دریافتی بارش ها کاهش یافته و ناگزیر هستیم میزان مصرف را در بخش های مختلف مدیریت بهینه کرده و برای آب که مایه حیات بشر است، یک ارزش اقتصادی قابل توجه قائل شویم. وقتی یک کالایی در بازار به نسبت تقاضا کم تر باشد قیمت آن نیز افزایش می یاید. حال آب به عنوان یک منبع انرژی و اثرگذار در حیات انسان چه قیمتی می تواند داشته باشد؟ شهروندان زنجانی باید بپذیرند با توجه به اهمیت آب در عصر حاضر باید بهایی معادل ارزش آن پرداخت کنند.

 

 

کشاورزی در اولویت باشد

 

بخش کشاورزی در کشور ایران بالاترین میزان مصارف آبی را به خود اختصاص می‌دهد که در استان زنجان سهم بخش کشاورزی از میزان مصرف آب استان مطابق اظهارات مسئولان مربوطه، ۸۹.۴۳ درصد است. نکته قابل تامل اینکه سهم اشتغال بخش کشاورزی استان زنجان ۳۳ درصد و ارزش افزوده بخش کشاورزی استان ۲۶ درصد برآورد شده و این درحالی است که ارزش افزوده کشاورزی در کشور ۱۲ درصد است. همچنین سهم اشتغال این بخش در کشور ۱۸ درصد است. در واقع اقتصاد استان غالبا کشاورزی است! (اطلاعات مرکز آمار ایران-سهم بخش های مختلف اقتصادی)

در حالی بخش کشاورزی این نقش مهم اقتصادی را برای استان زنجان بازی می‌کند که کشاورزی در منطقه غالبا سنتی و بدون ارزش افزوده لازم است. سهم صادرات این بخش از اقتصاد استان ناچیز بوده و عملا به اندازه‌ای که منابع مهمی همچون آب استان صرف آن می شود بازدهی ندارد! این واقعیت ها خروجی خویشایندی برای وضعیت منابع آبی استان نبوده و نشان نمی‌دهد. این بخش باید رویکردهای علمی و نوینی را در پیش بگیرد. رویکردهایی که خود را عملا در اعداد و ارقام اقتصادی استان نشان دهد.

با توجه به حجم بالای مصرف آب در بخش کشاورزی، مدیریت مصارف این بخش باید اولویت نخست مدیران استانی باشد، چرا که جلوگیری از فرونشست خاک به دلیل کاهش محسوس آب های زیرزمینی(استان زنجان هفت دشت بحرانی دارد) حائز اهمیت است.

توسعه ضریب مکانیزاسیون کشاورزی، توسعه آبیاری‌های نوین کشاورزی( با علم روز دنیا و واقعی)، کاهش سطح زیر کشت محصولات کشاورزی و افزایش بهره وری در واحد سطح، توسعه گلخانه ها و آموزش کشاورزان از جمله موارد راهبردی در این بخش برای کاهش میزان مصرف آب و افزایش میزان بهره‌وری آن محسوب می‌شود.

 

 

 

از صنایع آب‌بر تا ضرورت تسفیه پساب صنعتی و ورود مجدد به چرخه

در بخش صنعت نیز باید استقرار واحدهای صنعتی آب‌بر همچون صنایع فولادی با توجه به شرایط زیست محیطی استان و مصارف آبی منطقه صورت گیرد تا با وجود مشکلات جدی در مصرف آب مواجه نباشیم. مصداق این سخن استفاده برخی صنایع استان در شهرک‌های صنعتی از آب های زیرزمینی(چاه های حفره شده) است! این مصرف آب موجب تضعیف ذخایر آب‌های زیرزمینی استان می‌شود.

بخش صنعت نیازمند استفاده مجدد از پساب خود برای مصارف آبی است و این رویکرد باید با جدیت بیشتری در این بخش پیگیری و نتایج عملیاتی آن مشخص شود.

در بخش مصرف آب خانگی و شهری نیز به دلیل مصرف بالای شهروندان زنجانی نسبت به سرانه‌های آبی دنیا و حتی میانگین کشور باید متولیان رویکرد آموزشی و استفاده از ظرفیت رسانه ای در این بخش را بیشتر فعال کرده و کمی از رویکردهای کلیشه‌ای سال های گذشته فاصله بگیرند. میانگین جهانی مصرف آب به ازای هر نفر در شبانه‌روز ۱۵۰ لیتر است، در حالی که در استان زنجان میانگین مصرف آب ۲۰۱ لیتر و در شهر زنجان ۲۰۴ لیتر به ازای هر نفر است.

 

نقش حیاتی مشمپا برای زنجان…

هم اکنون برای تامین آب شرب شهر زنجان مشکلات زیادی وجود دارد. نخست کاهش دبی ورودی آب سد تهم به عنوان تنها سد تامین کننده آب شرب شهر زنجان و افزایش میزان مصرف در شهر موجب بروز مشکلات قابل توجهی برای شهر شده است.

با تمامی مصائب و مسائل در خصوص ساخت سد مشمپا که برطرف شده ساخت این سد باید از اولویت‌های مهم مسئولان استانی و نمایندگان مجلس باشد، چرا که برای کاهش فشار به آب شرق زنجان که برای تامین آب شهر زنجان تحت فشار قرار دارد، ساخت این سد از اهمیت بالایی برخوردار بوده و برای آینده زنجان جهت گسترش و توسعه حیاتی است.

گزارش خطا / تخلف

نوع تخلف یا مشکل را مشخص کنید *
Select an option
توضیحات *
Fill out this field

تبلیغ در همدلی
خبر بعدی
پیش‌بینی برداشت ۶۶ هزار تن ذرت علوفه‌ای در استان زنجان
خبر قبلی
تالیف و ترجمه ۴٨ عنوان کتاب در زنجان طی تابستان سال ٩۶
مطالب مرتبط

ـ دیدگاه های ارسال شده، پس از تایید در وب سایت منتشر خواهد شد.
ـ پیام هایی که حاوی تهمت یا افترا باشد منتشر نخواهد شد.
ـ پیام هایی که به غیر از زبان فارسی یا غیرمرتبط با خبر باشد منتشر نخواهد شد.

0 نظرات
بازخورد (Feedback) های اینلاین
مشاهده همه دیدگاه ها
آخرین اخبار
پربحث ترین اخبار
یادداشت
فهرست