نقدینگی فعال شده است

✍🏻 تیمور رحمانی

آمار تورم ماه‌های اخیر و به ویژه خردادماه نشان می‌دهد که عامل نگران‌کننده اصلی که خطر افزایش همه قیمت‌ها -و نه قیمت یک یا چند کالا و خدمت- را پیش روی اقتصاد ایران قرار می‌داد، فعال شده است. این عامل، رشد بالای نقدینگی است که حالا دارد کار خود را می‌کند و فرآیندی را که سه سال به تعویق افتاده بود، عملیاتی می‌کند.

با مراجعه به آمارهای سال‌های ۹۴ تا ۹۶ مشاهده می‌کنیم که متوسط نرخ تورم سالانه ۱۰ درصد بوده است. اگر برای ساده‌سازی این ارقام را به طور جبری با هم جمع کنیم، نرخ تورم سه سال منتهی به ۹۶ در مجموع ۳۰ درصد یا کمی بیشتر می‌شود (در هر حال میزان رشد شاخص قیمت مصرف‌کننده در این سه سال بیشتر از ۴۰ درصد نیست). اما در هر یک از این سه سال، رشد نقدینگی بالاتر از ۲۰ درصد و بعضاً تا ۳۰ درصد بوده است. کل نقدینگی موجود در اقتصاد ایران از پایان سال ۱۳۹۳ تا بهمن ۱۳۹۶ نزدیک به ۹۰ درصد رشد کرده است.

مرور آمارهای پایه پولی هم نشان می‌دهد رشد این شاخص به طور خزنده رو به افزایش بوده است. یعنی رشد بالای نقدینگی، پایه پولی را هم به دنبال خود کشانده است. چراکه بانک‌ها به دلیل مشکلاتشان مجبور به اضافه برداشت از بانک مرکزی شده‌اند یا از این بانک خط اعتباری گرفته‌اند و در نتیجه عملاً رشد پایه پولی را -که ابتدا سعی می‌شد حول و حوش ۱۰ درصد حفظ شود- با افزایش مواجه کرده‌اند.

طبیعی است که رشد بالای نقدینگی بالاخره باید یک‌جا اثر خود را روی قیمت‌ها تخلیه می‌کرد. این اتفاق در ماه‌های اخیر رخ داد و بازتاب آن در آمارهای تورم قابل مشاهده است.

به نظر من دولت ناچار است (نه اینکه داوطلبانه این کار را خواهد کرد) در سیاست‌های مالی خود انقباض را در پیش بگیرد. البته منظور از دولت، کل حاکمیت است. انقباض مالی یک ضرورت است و هیچ برنامه کنترل تورمی بدون سیاست مالی (Fiscal Policy) انقباضی به سرانجام نخواهد رسید. نکته دوم این است که نقدینگی رشدیافته در سال‌های اخیر، یک واقعیت امروز اقتصاد ایران است و هیچ کاری نمی‌توان با آن کرد. البته حالت حدی‌ای وجود دارد که تصور کنیم بانک مرکزی بگوید سپرده‌های بانکی باید سوخت شوند و به این ترتیب ۶۰۰ تا ۷۰۰ هزار میلیارد تومان از نقدینگی را از بین ببرد. اما می‌دانیم که بانک مرکزی این کار را نخواهد کرد و من بارها گفته‌ام که سیاستگذار پولی و دستگاه تصمیم‌گیری در ایران احتمالاً هیچ‌گاه سراغ چنین استراتژی‌ای نمی‌رود.

بنابراین باید با مجموعه اقداماتی که بعضی از آنها می‌تواند موقت و بعضی دیگر دائمی باشد، تا جایی که می‌تواند این نقدینگی را فریز کند و از سیالیت و قدرت جابه‌جایی آن بکاهد. ممکن است برخی از این سیاست‌ها حتی حالت متعارفی هم نداشته باشد، اما به نظر می‌رسد که گریزی از این کار نیست.

مساله دیگر هم این است که انتظارات تورمی مردم باید کنترل شود. برای کنترل انتظارات تورمی، سیاستگذار باید علائمی به اقتصاد بدهد مبنی بر اینکه چرخشی جدی در راستای جلوگیری از رشد تورم در کار است. در گذشته هم زمانی که نرخ تورم به مرزهای خطرناک رسیده، چنین اقداماتی انجام داده‌ایم و باید باز هم چنان علائمی را نشان دهیم. با مهار کردن انتظارات تورمی می‌توان به توفیق سیاست‌های پولی (فریز کردن نقدینگی) و سیاست‌های مالی امیدوار بود.