در جستجوی منابع هیدروکربنی غیر روسی، مقامات آمریکا و اروپا به ریاض، دوحه و ابوظبی سفر کردند، اما به تهران نه. این در حالی است که ایران بعد از روسیه دومین منابع گازی جهان را داراست.
اگر تحریم های سخت گیرانه ایران برداشته شوند آیا بر فروش منابع نفت و گاز این کشور تأثیری خواهد داشت؟ اگرچه تخمین ها متفاوت است اما به نظر می رسد که ایران حدود ۹۰ میلیون بشکه نفت خام و میعانات گازی در خشکی، دریا و در تانکرهایی در چین داشته باشد که برای افزودن حدود یک میلیون بشکه در روز به بازار در سه ماه آینده کافی است.
در صورتی که تحریم ها برداشته شوند، چند ماه طول می کشد که ایران به تولید ۳/۸ میلیون بشکه در روز برسد که ۲ میلیون بشکه آن صادراتی است. با این حال، ایران پس از امضای برجام در سال ۲۰۱۵ نشان داد که در عرض سه ماه می تواند به چنین تولیدی دست یابد. تنها دو عضو دیگر اوپک، امارات و عربستان، ظرفیت تولید اضافی همانند یا بیشتر را دارند. آژانس بین المللی انرژی پیش بینی کرده که ممکن است در ماه آوریل تولید روسیه تا ۳ میلیون بشکه در روز کاهش یابد.
ایران قصد دارد برای رسیدن به ظرفیت ۵ میلیون بشکه در روز در دهه آینده، ۹۰ میلیارد دلار سرمایه گذاری کند که کشور را همردیف امارات و پس از عربستان و عراق قرار می دهد. به این ترتیب، در دنیای پساتحریم و پس از دستیابی دوباره به ظرفیت تولید اضافی نفت، ظرفیت نفت ایران به تدریج افزایش می یابد و می تواند کسری از کاهش تولید نفت روسیه را جبران کند.
ایران حجم قابل ملاحظه ای گاز به ترکیه و عراق صادر می کند اما به دلیل کمبود داخلی، این عرضه ها نامنظم است. افزایش فروش قابل اعتماد به ترکیه می تواند جانشین گاز روسیه در آنجا شود و با صرفه جویی در واردات گاز مایع طبیعی، اجازه دهد گاز از ترکیه به سمت جنوب شرق اروپا سرازیر شود. روسیه بی سرو صدا رویکردهایی را برای خنثی کردن صادرات گاز ایران در مقیاس بزرگ دنبال کرده است.
لغو تحریم ها از دو جهت به ایران در بخش فروش گاز کمک می کند؛ محدودیت های مربوط به بازاریابی میعانات را از بین می برد و دوم، امکان خرید تجهیزات فشرده سازی را که به شدت در میدان عظیم پارس جنوبی مورد نیاز است، فراهم می کند.
در سال ۲۰۲۱، ایران از سرمایه گذاری ۷۰ میلیارد دلاری برای افزودن روزانه ۲۳ میلیارد فوت مکعب به ظرفیت تولید تا سال ۲۰۳۰ خبر داد که ۲۰/۶ میلیارد فوت مکعب آن به توسعه میدان های تازه مربوط می شود. کسری عرضه و تقاضای گاز در زمستان ایران ۷ میلیارد فوت مکعب است که پیش بینی می شود تا سال ۲۰۳۰ به ۱۲ میلیارد فوت برسد. اگر ایران بتواند تولید گاز را افزایش دهد می تواند با جبران کسری داخلی، روزانه حدود ۱۱ میلیارد فوت مکعب صادر کند. سالانه این مقدار معادل نیمی از کل گاز وارداتی اروپا از روسیه است و از افزایش صادرات مورد انتظار دو قطب این عرصه، ایالات متحده و قطر نیز فراتر خواهد رفت. از سوی دیگر، کاهش تحریم ها می تواند دیگر منابع تولید انرژی از جمله انرژی های نو در ایران را نیز فعال کند.
با این حال، این آمار و ارقام با چالش ها و شک و تردیدهایی روبروست. ایران در بهترین سال تاریخی خود (۲۰۱۸)، مقدار ۱/۷۶ میلیارد فوت مکعب در روز تولید داشت. از سال ۲۰۲۳ تا ۲۰۳۰ ایران باید برای رسیدن به اهداف خود روزانه ۳/۳ میلیارد فوت مکعب تولید کند. اینکار نیازمند ظرفیت عظیم خط لوله برای رسیدن به ترکیه، اروپا، عمان، پاکستان و سایر بازارهای مورد نیاز است. ایران باید در عرض ۷ سال یک بازار ال ان جی بزرگ تر از قطر بسازد.
با توجه به چالش های موجود، رسیدن ایران به اهداف اعلامی دور از واقعیت است. برداشتن تحریم ها نیز ممکن است گشایشی برای ایران باشد اما تنها بخش کوچکی از راه حل کمبود منابع انرژی اروپا خواهد بود.
ریاض و ابوظبی تمایلی برای افزایش ظرفیت تولید نفت خود نشان نداده اند. آنها بارها مخالفت خود را با سیاست های بایدن پیرامون ایران اعلام کرده اند. این احتیاط در افزایش تولید از سوی دو کشور معقولانه است. شواهد محکمی از کاهش عرضه منابع انرژی روسیه وجود دارد و این احتمال می رود که بازگشت ایران بتواند توازنی در بازار ایجاد کند. در این بین هر حادثه ای همانند حمله به تاسیسات نفتی عربستان در سال ۲۰۱۹ می توانددر دستور کار و فاجعه بار باشد. امارات و عربستان هر دو از حمله ایران به تاسیسات خود بیم دارند. به این ترتیب، یک برجام احیا شده هم می تواند برخی از گره های بازار انرژی را باز کند و هم برخی از آنها را محکم‌تر نماید!
