سرانجام ولادیمیر پوتین ماشه را چکاند، نه علیه اوکراین بلکه علیه نظم بین المللی که در فردای سقوط دیوار برلین در نوامبر ۱۹۸۹ بوجود آمد.
نظام بین المللی به عنوان ساختاری که پایداری و پدیداری آن مولود تعادل قوای جهانی و منطق های پیچیده ناشی از آن است، به هیچ وجه پدیده ای ایستا و راکد نیست. بلکه در بازه های زمانی گوناگون و تحت تاثیر پویایی هایی نظیر انفلابات علمی، اقتصادی و اتفاقات غیر قابل پیش بینی دگرگون می شود
از قضا دیشب نطق و زبان بدن پوتین، به بهترین وجه این تمنا را هویدا می ساخت. وی به تلویح خواهان بازنویسی نتیجه پایانی جنگ سرد و تبدیل وضعیت روسیه از بازنده به برنده و یا دستکم ” مساوی ” و در نظر گرفتن کشورش به عنوان قدرتی جهانی بود.
توسعه طلبی غیرمتعارف پوتین ممکن است دلایل و محرک های مختلفی داشته باشد: از دلایل روان شناختی عمیق نظیر کمبود اعتماد به نفس و احساس دست کم گرفته شدن کشورش در محیط بین المللی گرفته تا سودای کسب مشروعیت داخلی از رهگذر ایجاد بحران های داخلی و دمیدن در شور وطن پرستی.
بویژه در زمانی که کارنامه اقتصادی درخشانی ندارد و معدلش در درس دمکراسی هم به شدت پایین آمده است.
پوتین نگاهش به تغییر چشم انداز استراتژیک بین المللی و کسب فرصت از آن است. مقصود تمرکز آمریکا روی مهار چین و خروج نیروهایش از اروپا و خاورمیانه و افزایش شکاف میان دو سوی آتلانتیک و فرسایش تدریجی نهادهایی چون ناتو و اتحادیه اروپاست که بوضوح خروجی آن ضعف بی سابقه قدرت های غربی در هشتاد سال گذشته است.
چشم انداز پیش گفته تا جایی دگرگون شده که معادله اتحاد چین و آمریکا به قصد مهار روسیه شوروی که درست نیم قرن پیش تکوین یافت، امروز به وحدت محتاطانه چین و روسیه علیه آمریکا تبدیل شده است. در این زمینه احتمالا کرملین روی حمایت اقتصادی پکن برای مقابله با غرب حساب کرده است. می گویم “محتاطانه “، چون چین هم دستور کار خود را برای بازنویسی نظم جهانی دارد و علیرغم برخی اشتراک نظرها با مسکو، اما نقش اول را برای خود تعریف کرده و روسیه را بیشتر چون متحدی تاکتیکی و موقت می بیند.
در این که بحران اوکراین لحظه ای تاریخی در روابط بین الملل و شورشی علیه ساختارهای امنیتی پس از جنگ سرد است، شکی نیست. اما در این که روسیه بتواند به تمام مقاصد خویش برسد و از جمله دوباره به قدرتی جهانی تبدیل شود، تردید جدی وجود دارد.
روسیه پس از ۱۹۴۵ هم موفق شد به یک غول نظامی تبدیل شود، در حالیکه از لحاظ اقتصادی کشوری محروم و فقیر بود و سرانجام چهل سال بعد بدون شلیک یک گلوله و صرفا بر اثر گرسنگی سقوط کرد.
ظاهرا پوتین می خواهد دوباره این تجربه را تکرار کند، بدون آن که از آن درس بگیرد. اقتصاد روسیه همچنان در طراز کشوری متوسط مانند اسپانیا است و اگر بهای بالای نفت و گاز نباشد، واقعا حرفی برای گفتن ندارد. روشن است که قدرت اقتصادی به تنهایی تعیین کننده توان نظامی و کارایی ارتش ها در میدان نبرد نیست و این اصل درباره مکانیزه ترین نبرد های تاریخ هم صدق می کند
اما تجربه جنگ های بزرگ و ظهور و سقوط امپراطوری ها نشان داده که جنگ پدیده ای مجرد و انتزاعی نیست و پیوندهای تنگاتنگی با دو مقوله اقتصاد و سیاست دارد.
کلاوزویتس نظریه پرداز جنگ در این زمینه می گوید: هنر شمشیربازی( همانند هنر جنگ ) احتیاج به مهارت و تجربه و شجاعت دارد. اما اگر شمشیرباز، شمشیرهای موجود خود را از دست بدهد، طبعا ازهنر ومهارت وشجاعتش بهره ای نبرده و شکست می خورد. این جاست که می توان گفت برنده واقعی جنگها شمشیرسازانند نه شمشیربازان. به جرات می توان گفت این پند قرن نوزدهمی دردنیای امروز که اقتصاد درکانون آن قرار دارد، کاربردی تر از گذشته است.
آقای پوتین با داشتن سوابق جاسوسی و امنیتی و داشتن نوستالژی ابرقدرتی،حتما شمشیرباز خوبی هست، اما با داشتن رتبه ۱۳ در رده بندی اندازه اقتصادهای جهان و تولید ناخالص ملی کوچکتر از کره و برزیل، قطعا شمشیرساز خوبی نیست. در جنگ های ترکیبی امروز ممکن است به مدد رسانه وپروپاگاندا و غفلت نظامی رقبا بتوان پیروزی های مقطعی بدست آورد، اما درنهایت برنده اصلی اقتصاد است.
آلمان نازی و ژاپن درجنگ جهانی دوم ابتدا رقبا رامقهور آمادگی رزمی فوق العاده خود و عملیات های برق آسا نمودند، اما در نهایت مقهور تولیدناخالص ملی بزرگ تر آنها و تاثیر آن در افزایش درجه استقامت وپایداری جنگی آنها شدند.
اکنون هم چنین است: نظامی گری وکشورگشایی روسیه با چرخ های چوبی اقتصاد عقب مانده آن، در گل ولای ناکارامدی وعدم توازن گیرمی کند وسرنوشت امپراتوری تزاری و کمونیستی تکرار می شود.
