زبان مردم زنجان ترکی آذربایجانی با لهجه خاص زنجانی است که ریشه در زبان‌های ترکی اوغوزی دارد.
به گزارش همدلی‌زنجان؛ این زبان، همانند سایر گویش‌های آذربایجانی در ایران، با زبان ترکی استانبولی و ترکی جمهوری آذربایجان شباهت‌های زیادی دارد و واژگان مشترک فراوانی دارد . این امر امکان ارتباط آسان با سایر گویش‌های ترکی را فراهم کرده و زنجان را به بخشی از گستره فرهنگی و زبانی آذربایجان متصل می‌کند.
با این حال، ترکی زنجانی با تأثیرات زیادی از زبان فارسی روبروست، به‌گونه‌ای که بسیاری از مردم زنجان زبان مادری خود را ترکی و زبان دوم خود را فارسی عنوان می‌کنند . این دو زبان در کنار هم شکل‌دهنده هویت فرهنگی منطقه هستند.
ترکی آذربایجانی در زنجان نه تنها ابزاری برای ارتباط روزمره است، بلکه حامل **ارزش‌های فرهنگی و تاریخی** است. ضرب‌المثل‌ها، داستان‌های محلی، و آهنگ‌های مردمی این منطقه بیشتر به این زبان بیان می‌شوند و به حفظ سنت‌های قدیمی کمک می‌کنند . به‌عنوان مثال، گویش ترکی زنجانی در روایت داستان‌های خانوادگی و آداب محلی نقش برجسته‌ای دارد. با این حال، تهدیداتی مانند **کاهش کاربرد زبان در نسل‌های جدید** و غلبه فارسی در مدارس و رسانه‌ها، موجب نگرانی فعالان فرهنگی شده است . این موضوع نشان می‌دهد که حفظ زبان‌های محلی بدون تلاش نظام‌مند ممکن نیست.
در سطح کشور، زبان‌های محلی مانند ترکی آذربایجانی به‌عنوان جزء لاینفک فرهنگ ملی شناخته می‌شوند. قانون اساسی ایران به حفظ این تنوع زبانی تأکید کرده و آن را در کنار فارسی به‌عنوان زبان رسمی کشور مورد حمایت قرار داده است. با این حال، چالش‌هایی مانند نبود منابع آموزشی مناسب و کمبود محتوای رسانه‌ای بومی باعث می‌شود که این زبان‌ها در معرض خطر فراموشی قرار گیرند.
در زنجان، نیاز است تا برنامه‌هایی برای **توسعه آموزش ترکی آذربایجانی** در مدارس و رسانه‌ها طراحی شود تا این زبان به‌عنوان بخشی از هویت ملی حفظ شود. همچنین، استفاده از فضای مجازی برای گسترش محتوای ترکی زنجانی (مانند پادکست‌های آموزشی یا فیلم‌های کوتاه) می‌تواند به جذب جوانان کمک کند. در نهایت، حفظ زبان‌های محلی نه تنها به حفظ فرهنگ آنها کمک می‌کند، بلکه باعث تقویت **وحدت ملی** می‌شود، زیرا هر زبان به‌عنوان قسمتی از «سرمایه فرهنگی» ایران محسوب می‌شود .
اهمیت حفظ زبان‌ها در ایران با محوریت وحدت ملی
در ایران، تنوع زبانی یکی از ویژگی‌های برجسته فرهنگی است. ایران خانه‌ای برای گروه‌های قومی مختلفی مانند فارسی‌زبانان، کردها، ترک‌های آذربایجانی، بلوچ‌ها، و لُرهاست که هر کدام دارای زبان و سنت‌های منحصربه‌فردی هستند. با این حال، این تنوع نباید به معنای تقسیم‌بندی‌های تفرقه‌انگیز باشد، بلکه باید به‌عنوان **ثروتی فرهنگی** مورد توجه قرار گیرد.
زبان فارسی به‌عنوان زبان رسمی کشور، نقش پیوندگر بین اقوام مختلف را ایفا می‌کند، اما زبان‌های محلی نیز به‌عنوان حاملان فرهنگ بومی، باید حفظ شوند. این تعادل بین زبان ملی و زبان‌های محلی، کلید **تقویت وحدت در تنوع** است.
در زنجان، حفظ ترکی آذربایجانی می‌تواند از طریق **همکاری بین نهادهای فرهنگی و آموزشی** محقق شود. برای مثال، راه‌اندازی دوره‌های آموزشی در مدارس برای آموزش ترکی زنجانی به کودکان و جوانان، می‌تواند این زبان را در میان نسل‌های آینده زنده نگه دارد.
همچنین، تولید محتوای رسانه‌ای به زبان ترکی (مانند برنامه‌های تلویزیونی یا کتاب‌های کودک) می‌تواند به تقویت احساس تعلق به زبان و فرهنگ محلی کمک کند. این رویکرد با سیاست‌های کلان کشور که بر حفظ تنوع فرهنگی تأکید دارند، هم‌خوانی دارد .
از سوی دیگ، زبان ملی (فارسی) نیز باید به‌عنوان ابزاری برای یکپارچه‌سازی اقوام عمل کند. فارسی در آموزش، حکومت، و ارتباطات رسمی نقش برجسته‌ای دارد و این موضوع را نشان می‌دهد که واحد بودن زبان ملی نباید با حفظ زبان‌های محلی در تضاد باشد. به‌عنوان مثال، در زنجان، بسیاری از مردم به‌راحتی میان ترکی و فارسی حرکت می‌کنند و این دو زبان را به‌عنوان ابزارهایی برای زندگی روزمره و تحصیل به‌کار می‌گیرند . این همگرایی زبانی نشان می‌دهد که تنوع زبانی می‌تواند همراه با وحدت ملی وجود داشته باشد.
در نهایت، حفظ زبان‌های محلی مانند ترکی آذربایجانی در زنجان نیازمند حمایت‌های دولتی و جامعه‌ای است. این حمایت‌ها می‌توانند شامل تشویق استفاده از زبان‌های محلی در رسانه‌ها، ارائه تسهیلات برای تولید محتوای فرهنگی، و ایجاد فضایی آزاد برای بیان زبان‌های بومی باشد. این رویکرد نه تنها به حفظ فرهنگ بومی کمک می‌کند، بلکه باعث تقویت انسجام اجتماعی می‌شود، زیرا افراد احساس می‌کنند که هویت زبانی آنها ارزشمند است.
با این حال، باید از هرگونه استفاده تفرقه‌انگیز از زبان‌های محلی پرهیز کرد و تأکید کرد که تمامی زبان‌های ایرانی با هم **بافت فرهنگی ملی** را می‌سازند. این رویکرد با اصل قانون مطبوعات ایران که از تفرقه‌انگیزی جلوگیری می‌کند، هم‌خوانی دارد .
چالش‌ها و راهکارهای حفظ زبان‌های محلی در زنجان
یکی از چالش‌های اصلی در حفظ زبان‌های محلی مانند ترکی آذربایجانی در زنجان، **کاهش استفاده از آن در میان نسل جوان** است. عواملی مانند غلبه فارسی در آموزش و رسانه‌ها، فشارهای اجتماعی برای استفاده از زبان ملی، و کمبود فرصت‌های شغلی برای کاربرد زبان محلی، باعث شده است که بسیاری از جوانان این زبان را کمتر تکلم کنند.
منابع ذکر می‌کنند که در بسیاری از مناطق ایران، زبان‌های محلی در حال نابودی هستند و تنها ۳۸ مورد از ۷۶ زبان زنده ایرانی در معرض خطر فراموشی قرار دارند . این موضوع در زنجان نیز صدق می‌کند، زیرا استفاده از ترکی آذربایجانی در فضای عمومی به‌تدریج کاهش یافته است.
راهکارهایی برای مقابله با این چالش وجود دارد. اول، استفاده از فضای مجازی برای ترویج زبان ترکی زنجانی. ایجاد کانال‌های تلگرامی، پادکست‌های آموزشی، و فیلم‌های کوتاه در شبکه‌های اجتماعی می‌تواند به جوانان کمک کند تا با زبان مادری خود آشنا شوند.
دوم، تقویت آموزش زبان‌های محلی در مدارس. اگرچه فارسی به‌عنوان زبان رسمی کشور در نظام آموزشی غالب است، اما معرفی ترکی آذربایجانی در قالب دوره‌های اختیاری می‌تواند به حفظ این زبان کمک کند. سوم، هماهنگی با هنرمندان محلی برای تولید آثار هنری به زبان ترکی. به‌عنوان مثال، آهنگ‌های محلی با مضمون‌های فرهنگی می‌توانند نسل جدید را به زبان بومی خود جذب کنند.
در کنار این راهکارها، باید به اهمیت زبان ملی (فارسی) در ایجاد همبستگی ملی توجه کرد. فارسی به‌عنوان زبان رسمی در تمامی بخش‌های کشور از جمله زنجان، نقش کلیدی در ارتباط بین اقوام دارد. بنابراین، تعادل بین حفظ زبان‌های محلی و تقویت زبان ملی، کلید پایداری وحدت در کشور است.
این تعادل نه تنها به ایران، بلکه به تمامی جوامع چندقومی اهمیت می‌دهد، زیرا نمونه‌های جهانی نشان داده‌اند که کشورهایی که به تنوع زبانی ارزش قائل شوند، از **ثبات اجتماعی** بیشتری برخوردارند . در زنجان نیز، همکاری بین نهادهای فرهنگی، آموزشی، و رسانه‌ای می‌تواند به این تعادل دست یابد.
