دکتر احمد چهرقانی
باید به این نکته اشاره کنیم که بازار خودرو به دلیل انحصاری بودن و دخالت های زیاد دولت از کارآمدی اقتصادی برخوردار نیست. همچنین طرح ثبت نام از طریق قرعه کشی یا لاتاری (بخوانید توزیع رانت ) یک روش غیر علمی و منسوخ است. با این حال تحلیل دوست خوبمان دکتر چهرقانی حاوی نکاتی ارزنده ای است که توجه به آن ها می تواند برخی از مشکلات قرعه کشی را مرتفع کند. پیشنهاد ایشان در خصوص قرعه کشی ثبت نام خودرو یعنی حق ثبت نام هر چند به مبلغ کم، از سالیان گذشته توسط دانشگاه های معتبر دنیا برای فرآیند پذیرش دانشجویان مرسوم بوده است.
همانطور که دیدیدم در ابتدای امر یکی از شرایط ثبت نام در طرح فروش فوق العاده خودرو، واریز نیمی از وجه هنگام ثبت نام بود. به دنبال برخی اعتراضات و ابهام درباره نحوه و زمان بازگشت پول ثبت نام کنندگان در صورت برنده نشدن در قرعه کشی، خودرو سازان شرط واریز وجه را به طور کلی برداشتند و ثبت نام رایگان شد.
این موضوع از نگاه اقتصاد خرد و تحلیل هزینه و فایده اقتصادی قابل بررسی است. در حالت اول ممکن بود کسانی مصرف کننده واقعی باشند ولی به دلیل نداشتن پول یا ترس از نحوه بازگشت آن ثبت نام نکنند و به قول آماری ها خطای نوع اول پیش آید (نرسیدن خودرو به کسی که واقعا حقش است). تغییر این شرط کار درستی بود ولی حذف کامل مبلغ هنگام ثبت نام به نظر نگارنده کار اشتباهی بود. بهتر بود مبلغ پرداختی هنگام ثبت نام به طور کامل حذف نمی شد، بلکه مبلغ کمتری در نظر گرفته می شد یا به حداقل مبلغ یعنی از یک میلیون تومان تا ده میلیون تومان مشروط می شد.
وقتی ثبت نام در قرعه کشی رایگان بود و هزینه خاصی دربرنداشت، طبیعتا بسیاری از افرادی که نیاز به خودرو نداشتند یا حتی قادر نبودند مبلغ آن را بپردازند نیز ثبت نام کردند. از سوی دیگر باعث شد دلالان بازار با اقناع افراد دیگر با مدارک شناسایی آنان ثبت نام کنند یا با قول خرید قرعه کشی آنان را تشویق به ثبت نام نمایند (خطای نوع دوم). چرا؟ چون هزینه ثبت نام به طور قطعی صفر بود ولی فایده ثبت نام به صورت احتمالی صفر یا مثبت بود؛ پس فایده ثبت نام با هزینه آن مساوی یا بیشتر می بود.
اگر پرداخت مبلغی هر چند کم مثل ده میلیون تومان یا حتی یک میلیون تومان به عنوان شرط ثبت نام تعیین می شد، حجم قابل توجهی از تقاضاهای غیرواقعی و دلالی کاسته می شد. کسی که واقعا مصرف کننده خودرو نیست، با تحلیل هزینه فایده ثبت نام (مقایسه احتمال برنده نشدن و پرداخت قطعی چند میلیون تومان) از این کار صرف نظر می کرد. همچنین با تحلیل هزینه- فایده، از تعداد افرادی که ابزار دلالان برای دریافت خودرو شدند نیز کاسته می شد، چون حاضر نبودند این ریسک را متحمل شوند که به نام آنان و با کارت آنان پولی پرداخت شود که ممکن بود به زعم آنان بازنگردد یا به دشواری و با تأخیر بازگردد و نگرانی از مسائل این چنینی. البته همه مواردی که گفته شد نسبی است و قابل تعمیم به همه افراد نیست.
ولی به نظر بنده پرداخت مبلغی حدود ده میلیون تومان برای کاستن از تقاضاهای غیرواقعی خودرو می تواند در رسیدن خودرو به دست مصرف کنندگان واقعی «تا حدودی» موثر باشد.
