شهنشاه نامه صبا از دیوان های مشهور دوره قاجار که در ارتباط با ویژگی های تاریخی دوره قاجار توسط فتحعلی‌خان کاشانی متخلص به صبا سروده شده است. از شهنشاه نامه صبا دو نسخه در کتابخانه ملک یکی بدون نگاره و دیگری با نگاره در ۴۳۸ برگ چهار ستونی و ۲۵٫ نگاره است. اشعار این کتاب به قلم میرزا عبدالوهاب نشاط موسوی اصفهانی ملقب به معتمد الدوله کتابت شده است.

این دیوان بر وزن شاهنامه فردوسی با ۴۰ هزار بیت در سه سال به نظم در آمده که بیشتر در ارتباط با فتحعلی شاه قاجار است. از شهنشاه نامه صبا نسخه‌های دیگری هم در کتابخانه مجلس شورای اسلامی، موزه بریتانیا و کتابخانه ملی وین موجود است و یک نمونه هم در موزه باستان‌شناسی زنجان در معرض دید علاقه‌مندان است. نسخه موجود در کتابخانه مجلس کاتب میرزا فتح علی بیک بوده و تعداد ابیات آن ۳۵۵۰۰ هزار بیت با ۴۳۷ برگ به خط نستعلیق است.

یکی از نسخه‌های خطی فتحعلی خان ملک‌الشعرا متخلص به صبا از شاعران معروف دربار فتحعلی شاه به سال ۱۲۴۶٫ ه ق که در روستای نشل دردارالمرزطبرستان کتابت شده است و در موزه باستان‌شناسی و مردان نمکی زنجان نگهداری می‌شود. فتحعلی‌خان کاشانی یا فتحعلی‌مان متخلص به صبا ملک‌الشعرای دربار فتحعلی شاه قاجار و سرآمد شاعران دربار بود. وی هنگام جلوس فتحعلی شاه بر مسند فرمانروایی عنوان ملک‌الشعرایی را دریافت کرد دست داشت و در این قالب‌های شعری آثاری از خود به یادگار گذاشت سال تولد وی به‌درستی معلوم نیست ولی با استدلالی که ملک‌الشعراء بهار در کتاب گلشن صبا نوشته حدود سال۱۱۷۸٫ ه ق می‌باشد.

صبا در سال ۱۲۳۸٫ ه ق در ۶۰٫ سالگی در تهران درگذشت. فتحعلی‌خان ابتدا در دربار زند مداح لطفعلی‌خان زند بوده و گویا دیوانی نیز از ایشان گفته است. ملک‌الشعراءبهار و ابوالحسن خان صبا از خاندان وی هستند. مشخصات فنی این کتاب به طول ۳۵٫ عرض ۲۳٫ سانتیمتر با جلد لاکی منقوش به تاریخ ۱۲۴۶٫ ه ق دوره حکومت فتحعلی شاه قاجار، به خط نستعلیق، ۳۶۴٫ برگ تعداد بیت ۱۲۳۰۶ هزار بیت و شاعر فتحعلی خان کاشانی متخلص به صبا وزن ۳٫ کیلوگرم و سالم و موزه‌ای می‌باشد. مطالب و اشعار این کتاب را می‌توان به چند بخش تقسیم کرد:

۱- نعت و ستایش حضرت محمد مصطفی و حضرت علی و امام رضا

۲- نعت فتحعلی شاه

۳-کشورگشایی­ها و اتفاقات تاریخی دوره فتحعلی شاه شامل جنگ‌های ایران و روس، رفتن حضرت صاحبقران به‌جانب روس

۴-اماکن یا اشیاء منقول ایجادشده یا مرمت‌شده توسط فتحعلی شاه شامل عمارت آیینه، ضریح امامزاده احمد، درب کربلای معلی، ضریح حضرت معصومه در قم، جعبه استاد میرزا بابا، تکیه منوچهر خان

۵-در تمجید عید نوروز

۶-در خصوص اسباب شخصی و درباری فتحعلی شاه از قبیل فرش، پشتی، زین پوش اسب شاه، تاج شاه، تاریخ مهر، محبره

۷-در باب ستایش فرزندان ذکور فتحعلی شاه

۸- در باب مدح مهد علیا

۹-در باب سرداران و امراء فتحعلی شاه از قبیل امان‌الله خان والی، اسمعیل خان سردار

۱۰-در خصوص وزراء فتحعلی شاه مانند محمد حسین‌خان صدر، میرزا شفیع مازندرانی

۱۱-در خصوص نویسندگان و شاعران دوره فتحعلی شاه مانند فاضل خان

۱۲-در خصوص کتب اشعار دوره فتحعلی شاه مانند تاریخ تذکره سحاب، مثنوی مقالات شاهنشاهی

۱۳-در خصوص حکایات و پندهای ادبی

۱۴-در نصیحت به فرزند خویش صبا اشعار گران‌بهایی سروده است.

مطالبی که از مطالعه این کتاب برداشت‌شده است بسیار ارزشمند و حاوی اطلاعات ذی‌قیمتی از دوره حکومتی فتحعلیشاه قاجار است که شاعر برای هرکدام از اسامی شعر مخصوص به آن را سروده است

آثار مرمت‌شده به دستور فتحعلی شاه: عمارت آیینه، ضریح امامزاده احمد، ضریح حضرت معصومه، درب کربلای معلی، تکیه منوچهر خان

فرزندان ذکور: عباس میرزا، محمدعلی میرزا، محمدحسین میرزا، طهماسب میرزا، علی شاه میرزا، سیف الملوک میرزا، حسینعلی میرزا، حسنعلی میرزا، عبدالله میرزا، محمود میرزا، محمدولی میرزا، محمدتقی میرزا، علی‌نقی میرزا

هنرمندان: میرزا بابا

امرا و سرداران: امان اله خان والی، اسمعیل خان سردار، حسین‌خان سردار، احمدخان

وزراء: محمدحسین صدر، میرزا شفیع

شاعران و نویسندگان: فاضل خان، سلیمان میرزا، چراغ علی‌خان، رضا قلی خان هدایت، صباحی بیدگلی از شاعران دوره زندیه، محمد حسین‌خان پسر صبا

آثار به‌جای مانده: تذکره سحاب، مثنوی مقالات شاهنشاهی، مثنوی تحفه العراقین، تاریخ انجمن خاقان

پرستو قاسمی اندرود، کارشناس ارشد باستان‌شناسی گرایش اسلامی

مسئول امور موزه‌های اداره کل میراث فرهنگی گردشگری و صنایع‌دستی استان زنجان