کنترل نوسان بازارها یکی از روشهای مرسوم در بورسهای بینالمللی است. کنترلی که البته برخلاف بازار سهام ایران که با ابزاری دائمی به دستکاری قیمتی شباهت دارد، در سایر کشور برای شرایط خاص و در جهت جلوگیری از رفتار هیجانی معاملهگران آن بازار و دادن مهلتی برای تفکر درخصوص شرایط به وجود آمده و عدم واکنش احساسی به رخداد پیش آمده اعمال شده و بازهای کوتاهمدت را در بر میگیرد.
بر اساس گزارشی که واحد برنامه ریزی و مطالعات راهبردی فرابورس از فدراسیون جهانی بورسها ترجمه کرده است طی دوره اوجگیری نوسانات در بازارهای جهانی هنگام شیوع کووید-۱۹، بسیاری از بازارها مکانیزمهای کنترل نوسانات را برقرار کردند که فعالیتهای معاملاتی را متوقف میکند و معمولا بهعنوان مدارشکن شناخته میشود.تمامی بورسها برای مقابله با تحرکات شدید قیمتها راهکارهای متنوعی را در پیش میگیرند.
این تحرکات شدید قیمتی موجب ایجاد عدم قطعیت در اجرای سفارشها، عدم توازن شدید در سفارشها یا اثر منفی شدید در اجرای منظم و منصفانه سفارشها شده و انسجام بازارها را به هم میریزند.
«مکانیزمهای کنترل نوسان» (آیسکو ۲۰۱۸) به مجموعه روشهایی اطلاق میشود که از وقفههای معاملاتی (که معاملات طبق آنها به مدت کوتاهی متوقف میشوند) تا «دامنه پیشبینی قیمت یا همان حد قیمتی» (که در آن پذیرش و اجرای سفارشها تنها در بازه قیمتی تعریف شده ممکن است) را شامل میشوند.
وقفههای خودکار معاملاتی که عموما مدارشکن (Circuit Breaker) نامیده میشوند، بهگونهای طراحی شده است که بهصورت خودکار به جریان میافتند، بدینصورت که هرگاه کاهش قیمت به سطح از پیش تعیین شده برسد مانند کاهش ۷ درصد، ۱۳ درصد و ۲۰ درصد در شاخص کل بازار، روند معاملات با وقفه روبهرو میشود.
درواقع سیستم مدارشکن یک نوع اقدام کنترلی جهت جلوگیری از آسیب سرمایهگذاران است. این روش هم درخصوص کل بازار و هم درخصوص یک ابزار مالی خاص به کار گرفته میشود.
فعال شدن مدارشکن هم میتواند جلسه معاملاتی را متوقف کند و هم میتواند با فعال شدن در جلسه حراج آن را با تاخیر مواجه کرده و زمان حراج را طولانی تر می کند.